MOŻLIWOŚĆ KORZYSTANIA Z TZW. WOLNYCH DANYCH DOSTĘPNYCH W INTERNECIE NA PRZYKŁADZIE OPEN STREET MAP

      Open Street Map to globalny projekt mający na celu stworzenie darmowej oraz swobodnie dostępnej mapy świata. Mapa ta może być edytowana przez każdego, przez co nazywana jest także kartograficznym odpowiednikiem Wikipedii. Open Street Map to nie tylko mapy, lecz także dane źródłowe, które można wykorzystać do własnych celów, np. stworzenia własnej nawigacji samochodowej czy mapy pokazującej czy uwydatniającej wybrany aspekt geograficzny. Na jakich jednak zasadach możemy korzystać z tych swobodnie dostępnych danych oraz w jaki sposób udzielana jest licencja?

       Licencja na użytkowanie dotycząca Open Street Map odnosi się do tzw. wolnych baz danych oraz open content. To ostanie pojęcia ukute zostało przez analogię do open source i określa dowolny rodzaj pracy twórczej (np. teksty, obrazy, dźwięk, filmy itp.) publikowanej pod nieograniczającą licencją i w formacie, który jawnie pozwala kopiować (kopiowanie jest dozwolone zarówno w celach niekomercyjnych, jak i komercyjnych) oraz edytować dane dzieło. Open content to także informacja, która może być modyfikowana przez każdego.

       W przypadku Open Street Map dane tam umiejscowione mogą być używane i rozpowszechniane na zasadach opisanych w licencji Open Data Commons Open Database License (ODbL). Licencja ODbL odnosi się do baz danych traktowanych jako zbiór materiałów (informacje, niezależne dzieła i inne materiały włączone do bazy danych), ułożonych systematycznie lub metodycznie i dostępnych w sposób elektroniczny lub inny sposób oferowany na warunkach licencji.

       Zgodnie z treścią licencji ODbL jest ona nieograniczona terytorialnie, nieodpłatna, niewyłączna i wypowiadalna (lecz tylko według postanowień jej rozdziału 9). Uprawnienia licencji zawierają w szczególności jej wykorzystanie komercyjne i nie wyłączają żadnego z pól eksploatacji. Nie ma więc ograniczeń terytorialnych, które zawężałyby możliwość stosowania danej aplikacji z elementami zaczerpniętymi z Open Street Map do danego obszaru.

       Prawa nabywane na podstawie licencji ODbL obejmują m.in.:

1. Tymczasowy lub ciągły transfer całości lub istotnej części elementów Open Street Map (bazy danych) na inny nośni w każdy sposób i w każdej formie.

2. Udostępnianie publiczne całości lub istotnej części zawartości Open Map Street w każdej formie poprzez redystrybucję kopii, transmisję sieciową i inną.

3. Tworzenie pochodnych baz danych opartych na bazie Open Street Map, tj. powstałych w wyniku jej tłumaczenia, adaptacji, ułożenia, modyfikacji i wszelkich innych zmian.

4. Tworzenie zbiorowych baz danych, tj.  baz z wykorzystaniem bazy Open Street Map w stanie niezmodyfikowanym jako części zbioru niezależnych baz danych, które zostały ułożone w jedną całość.

5. Tworzenie tymczasowych lub stałych reprodukcji w dowolny sposób i dowolnej formie, w całości lub w części, w tym pochodnych baz i jako części zbiorowej bazy danych.

6. Redystrybucję, transmisję, pokazywanie, pożyczanie, udostępnianie lub publiczne wykonywanie w dowolny sposób i dowolnej formie.

       Niewątpliwie licencja ODbL przewiduje więc możliwość wykorzystania przez dany podmiot  części lub całości zgromadzonych w Open Street Map danych oraz dokumentów, w tym kafli mapowych. Udzielana licencja określa pola eksploatacji bardzo szeroko i utrudnione jest raczej wskazanie obszarów, na których elementy Open Street Map nie mogą być wykorzystywane.

       Należy zauważyć dalej, że licencje typu open content opierają się w głównej mierze na kombinacji czterech kompleksowych zbiorów postanowień, zwanych „elementami licencji”. Są to: „uznanie autorstwa” – postanowienia dotyczące przestrzegania autorskich praw osobistych oraz warunków korzystania z utworu, „bez utworów zależnych” – postanowienia wykluczające modyfikowanie utworu rozpowszechnianego na licencji z tym atrybutem, „użycie niekomercyjne” – atrybut wykluczający korzystanie z utworu w jakikolwiek sposób służący osiąganiu komercyjnego zysku, „na tych samych warunkach” – postanowienia obligujące licencjobiorcę do rozpowszechniania utworów zależnych wyłącznie na tych samych warunkach (na tej samej licencji lub licencjach kompatybilnych), na podstawie których licencjobiorca dokonał opracowania utworu pierwotnego.

       Licencja dotycząca Open Street Map – ODbL oparta jest na warunkach CC BY-SA, tj. dotyczy dwóch spośród czterech zbiorów postanowień – „uznania autorstwa” oraz „na tych samych warunkach”.

       Uznanie autorstwa

        Zgodnie z treścią ust. 4.2 pkt 2 oraz pkt 3 licencji ODbL podmiot korzystający z danych zobowiązany jest dołączyć kopię licencji lub też jej adres URI (Uniform Resource Identifier), jak również zachować wszelkie oznaczenia związane z prawami autorskimi oraz informacje dotyczące udzielonej licencji w stanie niezmienionym. Jeżeli z powodu zastosowanej struktury nie jest możliwym umieszczenie wymaganych informacji np. bezpośrednio w tworzonej aplikacji, wtedy podmiot wykorzystujący dane winien umieścić takie informacje w miejscu, gdzie użytkownicy najprawdopodobniej będą ich szukać.

       Przykładowo więc, w sytuacji wykorzystania komponentów Open Street Map na mapie należałoby podać źródło w postaci zapisu “© autorzy OpenStreetMap”. Dodatkowo należałoby zamieścić w widocznym miejscu (np. na stronie internetowej) informację, że skonkretyzowane dane pochodzące z Open Street Map dostępne są na licencji ODbL (w przypadku kafelków dodatkowo CC-BY-SA). Zobowiązaniu temu można uczynić zadość podając nazwę licencji oraz link do niej (na stronę Open Map Street).

       Na tych samych warunkach

       Powyższe zastrzeżenie jest warunkiem Creative Commons, które zezwala na tworzenie dzieł pochodnych (remiksowanie, przetwarzanie, tworzenie na podstawie tego dzieła) pod warunkiem udostępniania takich dzieł na tej samej licencji – w rozpatrywanym stanie faktycznym na licencji ODbL.

       Zwrócić przy tym trzeba uwagę na zapis umiejscowiony w ust. 3.2. licencji ODbL, gdzie zamieszczone zostały dodatkowe, przymusowe warunki licencjonowania:

1. Tam, gdzie według prawa właściwego istnieje niezbywalne prawo do pobierania wynagrodzenia poprzez przymusowe licencjonowanie, Licencjodawca (Open Street Map) rezerwuje wyłączne prawo do pobierania takiego wynagrodzenia za korzystanie przez Licencjobiorcę, z praw udzielonych na podstawie licencji;

2. Tam, gdzie według prawa właściwego istnieje zbywalne prawo do pobierania wynagrodzenia poprzez przymusowe licencjonowanie, Licencjodawca zrzeka się wyłącznego prawa do pobierania takiego wynagrodzenia za korzystanie przez Licencjobiorcę z praw udzielonych na podstawie licencji,

3. Licencjodawca zrzeka się prawa do pobierania wynagrodzenia, zarówno indywidualnie jak i, w przypadku członkostwa w organizacji zbiorowego zarządzania administrującej takie licencjonowanie, przez tę organizację, za korzystanie przez Licencjobiorcę z praw udzielonych na podstawie licencji.

       Korzystający z wolnych danych będzie więc uprawniony do bezpłatnego korzystania z elementów umiejscowionych w Open Street Map, jednakże zgodnie ze wskazanym wyżej zastrzeżeniem, nie będzie mógł pobierać za to wynagrodzenia.

       W ust. 4.2. licencji ODbL zamieszczono wprost zastrzeżenie „na tych samych warunkach”. Jeżeli więc podmiot korzystający z wolnych danych zamierza publicznie udostępniać (używać bazy danych Open Street Map lub jej tłumaczenia, adaptacji, ułożenia, modyfikacji itp. w sposób pozwalając innym podmiotom na otrzymanie kopii wspomnianej bazy danych lub jej pochodnej) bazę danych Open Street Map lub jej modyfikację, zobowiązany jest robić to wyłącznie na warunkach licencji ODbL lub analogicznych.

       Udostępnienie więc przykładowo użytkownikom danej aplikacji kafli mapowych jako części bazy danych Open Street Map, zgodnie z treścią zastrzeżenia „na tych samych warunkach”, musi obligatoryjnie prowadzić do stosowania analogicznych zasad licencyjnych do stosowanych przez Open Street Map. Nie ma więc możliwości uzależniania dostępu do danych pochodzących z Open Street Map od uiszczenia wynagrodzenia – zasady dostępu winny być zgodnie z licencją ODbL analogiczne do jej treści.  

       Podsumowując, podmiot korzystający z wolnych danych może nieodpłatnie korzystać z danych zbieranych przez Open Street Map, jednakże za ich dalsze udostępnianie nie może pobierać wynagrodzenia. Nie oznacza to jednak, że wzmiankowany podmiot w ogóle nie będzie mógł pobierać wynagrodzenia z tytułu wytworzenia aplikacji zawierającej wolne dane pobierane z Open Street Map. W przypadku takim jednak należy zachować daleko posuniętą ostrożność w konstruowaniu zapisów ewentualnej licencji na korzystanie z aplikacji przez jej użytkowników końcowych oraz ustalania zasad pobierania z tego tytułu wynagrodzenia.  

Piotr Budzyński
Adwokat